Barok
Obok manieryzmu, który trwał co najmniej do połowy XVII w., zaczęła się dynamicznie rozwijać, wyrosła na podłożu ideowym kontrreformacji, sztuka baroku. Styl ten przejął od manieryzmu zamiłowanie do bogatej dekoracji, ale w przeciwieństwie do tego ostatniego, próbował szukać nie tyle równowagi, co syntezy z harmonijną mimo wszystko strukturą architektoniczną. Monumentalizm i zarazem przepych barokowych form artystycznych miały, zgodnie z kontrreformacyjnymi założeniami, uświadomić potęgę Kościoła i zapowiadać wspaniałość innego, transcendentnego świata.
Z kolei znikomość rzeczy doczesnych – idea vanitas, ukazywana była poprzez eksponowanie atrybutów śmierci w przeróżnych, dość zaskakujących czasem miejscach. Towarzyszył temu bujny rozkwit plastyki nagrobnej.
Barok w Krakowie pojawił się bardzo wcześnie, niedługo po swym rzymskim „debiucie”, i rozwijał się niezwykle szybko pomimo przeniesienia stolicy do Warszawy. Najważniejszym dziełem wczesnego baroku w Krakowie i w Polsce jest kościół śś. Piotra i Pawła (początek budowy – 1597 r.). Jego jasna koncepcja architektoniczna i widoczny monumentalizm zostały przejęte z rzymskiej świątyni jezuickiej II Gesu i odzwierciedlały głoszoną przez ten zakon ideologię kontrreformacji. Koncepcja jasnego, surowego wnętrza z kolosalnymi podziałami pilastrowymi, nad którymi wyniesiona jest wysoko wielka kopuła, będzie potem wielokrotnie powtarzana (oczywiście z przeróżnymi modyfikacjami), w reprezentacyjnych budowlach sakralnych epoki baroku. Świadczy o tym wzniesiony w sto lat później (1689-1703) przez Tylmana von Gamerena kościół św. Anny, który mimo zupełnie innej,’ bardzo malowniczej dwuwieżowej fasady, reprezentuje podobne rozwiązania wnętrza. Jednak wnętrze to, o podobnej tektonice, czyli podziałach, jest już bardziej bogato udekorowane, jak przystało na szczytowe dzieło dojrzałego baroku. Wystrój naw tej świątyni prezentuje nie tylko ścisłe zespolenie dekoracji rzeźbiarskiej, ale także wielowątkowy, aluzyjno-symboliczny program o treści teologicznej.
Z imponującej „kolekcji” barokowych kościołów Krakowa na szczególną uwagę zasługują świątynie: Kamedułów na Bielanach (wybudowana w latach 1605-1642) o monumentalnej kamiennej, dwuwieżowej fasadzie, z wyraźnie zaznaczonymi pionowymi i poziomymi podziałami, znamiennymi dla wczesnej fazy omawianego stylu; późno-barokowy kościół Misjonarzy na Stradomiu (1719-1728), domniemane dzieło Kacpra Bażanki; kościół Bonifratrów (wcześniej Trynitarzy) na Kazimierzu (1741-1748) zaprojektowany przez Franciszka Placidiego; w budowli tej zaobserwować można, często stosowany przez architektów późnego baroku, efekt „falowania fasady”. Wspaniały rozwój i popularność baroku w Krakowie powodował, że również najważniejsze, wzniesione wcześniej kościoły przebudowywano, poddając je „barokizacji”, choć efekt nie zawsze był ciekawy – patrz dziwaczna sylwetka katedry wawelskiej.
Rzeźba barokowa to przeważnie dzieła ściśle związane z architekturą. Takimi były prace Baltazara Fontany w kościele św. Anny (ok. 1695 r.), Antoniego Frąckiewicza z ołtarza kościoła św. Wojciecha (ok. 1730 r.) a nawet Franciszka Placidiego i Jana Mrowińskiego, współtworzące pomnik nagrobny Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery w katedrze wawelskiej (1753-1760). Znamionowały je, wraz z następowaniem poszczególnych faz rozwojowych stylu barokowego, dynamizm, ekspresja i teatralizacja. Pośród produkcji malarskiej sztampowych portretów osobistości i dynamicznych, choć teatralnych obrazów religijnych, na szczególną uwagę zasługują niesłychanie wówczas popularne i specyficzne dla baroku freski iluzjonistyczne, czyli mające stwarzać złudzenie nieistniejącej w rzeczywistości architektury, tworzyć wrażenie otwartych ku niebu sklepień kościelnych, na których zasiadają aniołowie i święci. Moda sprawiła, że można się na nie natknąć nawet w kościołach wcześniejszych. Najciekawsze przykłady malarstwa iluzjonistycznego znajdują się w kościołach: św. Anny, u pijarów, bonifratrów.