Kraków międzywojenny wzbogaca się o nowe wyższe uczelnie: Akademię Górniczo-Hutniczą i Wyższą Szkołę Handlową; buduje nowy gmach Biblioteki Jagiellońskiej. Zamek wawelski, zamieniony i używany na koszary przez wojska austriackie do r. 1905, jest przez Komitet Odbudowy Wawelu, ze składek społeczeństwa na nowo urządzany w duchu dawnej świetności. W r. 1927 zostają sprowadzone i umieszczone w krypcie katedry na Wawelu prochy Juliusza Słowackiego, spoczywające odtąd obok prochów Adama Mickiewicza, złożonych tu w r. 1893. W trakcie walk prowadzonych przez proletariat robotniczy rozgrywają się wypadki rewolucji 1923 r. i strajku w „Sempericie” w 1936 r.
Od r. 1939 — do 18. I. 1945 r., w czasie II-ej wojny światowej, Kraków staje się „stolicą” tzw. generalnego gubernatorstwa — utworzonego po najeździe barbarzyńskich hord Hitlera. Teutoński najeźdźca zadaje pierwszy cios twórcom polskiej kultury umysłowej: zgromadziwszy w podstępny sposób w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego krakowski świat nauki, aresztowano obecnych i po kilku dniach wywieziono do obozu koncentracyjnego. Łącznie z dodatkowo aresztowanymi wywieziono wówczas z Krakowa 186 pracowników naukowych: profesorów, docentów, asystentów.
Następuje wygładzanie ludności przez wyznaczenie niewystarczających racji żywnościowych, przesiedlanie mieszkańców do dzielnic, opróżnionych przez wywiezienie ludności żydowskiej, tępionej biologicznie. Łapanki uliczne dziesiątkują ludność. Stosuje się masowe wywożenie na roboty do Niemiec. Upamiętnieniem tych tragicznych faktów jest wiele tablic, umieszczonych na miejscach straceń i nazwy ulic. Ruch oporu, którego jednym z centrów polskich jest Kraków, tworzy tajne drukarnie, organizuje tajne nauczanie młodzieży, pozbawionej szkół polskich. Zakonspirowane organizacje bojowe zaczynają nękać wroga zamachami, tak na terenie miasta, jak i jego bliższych i dalszych okolic. Najeźdźca urządza nawet na terenie Krakowa, w Płaszowie, obóz koncentracyjny. Zniszczone zostają pomniki: Jagiełły na Placu J. Matejki, Mickiewicza w Rynku, oraz Kościuszki na Wawelu. Szereg pamiątkowych tablic usunięto z domów, oraz płytę z miejsca przysięgi Kościuszki w Rynku.
Zbiory lapidarium wawelskiego (muzeum wykopalisk kamiennych elementów zdobniczo-architektonicznych) posłużyły do brukowania drogi.
Rabunek dzieł sztuki z Wawelu, muzeów i kościołów dopełnił dzieła niszczenia naszego dorobku kulturalnego.
18 stycznia 1945 r. Armia Czerwona oswobadza Kraków nie pozostawiając czasu barbarzyńcom hitlerowskim na ostateczne zniszczenie i rabunek miasta i na wysadzenie w powietrze podminowanych jego zabytków.
Styczeń 1945 r. zapoczątkował nową fazę historyczną Krakowa, w zmienionych zupełnie — socjalistycznych formach ustrojowych.
Rozpoczyna się rewindykacja części zrabowanych dóbr kulturalnych: wraca ołtarz Wita Stwosza z Norymbergi, Cecylia Galerani Leonarda da Vinci i w. in. dzieł sztuki. Niemniej szereg cennych pozycji, wywiezionych na teren Niemiec dzieł sztuki należało uznać za przepadłe, m. in. Rafaela — Portret Młodzieńca, obrazy Süessa z Kulmbach z kościoła NPM i w. in.
Miasto z wielką energią organizuje nowe życie, staje się znowu jednym z największych centrów nauki polskiej. Do czterech dawnych wyższych uczelni przybywa siedem nowych. Rośnie sieć świetlic, bibliotek, przedszkoli, żłobków. Organizują się, bądź otrzymują nowe siedziby muzea: Historyczne m. Krakowa i Etnograficzne. Rośnie budownictwo nowych osiedli mieszkaniowych.
Charakter Krakowa, jako miasta nauki, zmienia zaprojektowana w 1948 r. największa w Polsce huta, budowana na terenach 14-tu okolicznych gromad wiejskich, włączona jako 6-ta, najmłodsza dzielnica Krakowa. W 1957 r. ta nowa dzielnica Nowa Huta dochodzi do 100.000 mieszkańców, zaś całe miasto w stosunku do 1939 r., zwiększyło liczbę mieszkańców w dwójnasób, sięgając już cyfry pół miliona.
